Ngành giấy là một ngành kinh tế có sự phù hợp tự nhiên với mô hình kinh tế tuần hoàn. Tuy nhiên, trên thực tế quá trình thu gom và tái chế còn gặp nhiều khó khăn dẫn đến hiệu quả chưa như mong muốn.

Nhiều ý kiến cho rằng sản xuất giấy gây ảnh hưởng đến rừng, điều này hoàn toàn không chính xác. Nguồn nguyên liệu chính (dăm mảnh gỗ) để sản xuất bột giấy nguyên liệu hoàn toàn được tái tạo từ rừng trồng nguyên liệu và một số phụ phẩm nông nghiệp.

Sản phẩm giấy sau sử dụng có thể được tái chế hoàn toàn với nhiều sản phẩm giấy sử dụng đến 100% nguyên liệu tái chế, đặc biệt là giấy bao bì.

Vòng tuần hoàn CO₂ trong sản xuất và tái chế giấy gần như khép kín với mức độ phát thải CO₂ rất thấp, do sự hấp thụ CO₂ của các rừng cây nguyên liệu giấy. Việc sử dụng nguyên liệu giấy tái chế giúp giảm 75% lượng khí thải, 35% lượng nước thải và 1.500 lít dầu (hoặc tương đương).

Chất thải rắn trong quá trình tái chế (nylon, băng keo đi kèm) và phụ phẩm nông nghiệp (biomass) cũng được tận dụng để đốt lò hơi cung cấp nhiệt và điện phục vụ sản xuất.

Thêm vào đó, giấy là loại vật liệu có đặc tính thân thiện với môi trường do rất dễ phân hủy trong môi trường tự nhiên với mức phát thải carbon thấp. Chính vì vậy, bao bì giấy hiện được cả thể giới khuyến khích sử dụng thay cho bao bì nhựa sử dụng một lần.

Vì vậy, ngành giấy là một ngành kinh tế có sự phù hợp tự nhiên với mô hình kinh tế tuần hoàn và việc phân loại tại nguồi, thu gom và tái chế giấy đã được các nước chú trọng rất cao vì lợi ích của cả cộng đồng và xã hội, nhưng tại Việt Nam đây vẫn là những khó khăn và thách thức rất lớn, đòi hỏi sự tham gia của các cấp chính quyền, các doanh nghiệp và toàn thể người dân.

Theo dữ liệu của tạp chí RISI, tạp chí hàng đầu thế giới về giấy và bột giấy, chỉ ra nhu cầu tiêu dùng giấy thu hồi trên thị trường thế giới từ năm 1950 đến nay đang giảm dần. Trong đó, giai đoạn 20 năm đầu (từ 1950 đến 1970), tăng trưởng về nhu cầu giấy bình quân là 9,6%/ năm; hai mươi năm tiếp theo, từ 1970 đến 1990, nhu cầu chỉ tăng 4,5%/năm; từ 1990 đến 2010, mức tăng bình quân chỉ còn 3,1%/ năm và đặc biệt từ 2010 đến nay, mức tăng chỉ còn 1,3%/năm. Mức suy giảm tiêu dùng chủ yếu do tăng trưởng chậm lại của nền kinh tế và sự phát triển của công nghệ cũng đã làm giảm nhu cầu cầu sử dụng của một số loại giấy.

Tuy nhiên, giấy vẫn là sản phẩm không thể thiếu trong cuộc sống và nhu cầu một số loại giấy vẫn tiếp tục tăng cao như giấy bao bì, giấy vệ sinh, …  Đặc biệt, tại Việt Nam, tiềm năng phát triển đối với nhu cầu sử dụng giấy và tái chế giấy vẫn rất lớn do nhu cầu sử dụng giấy bao bì cho các sản phẩm tiêu thụ trong nước và xuất khẩu có mức tăng trưởng rất lớn, mức tiêu thụ giấy bình quân đầu người của Việt Nam hiện vẫn thấp so với khu vực và thế giới.

Tại Việt Nam mức tiêu thụ giấy chỉ đạt 44 kg/người trong khi bình quân thế giới là 56 kg/người; Nhật Bản là 206 kg/người; và Mỹ: 233 kg/người.

Vì vậy, ước lượng nhu cầu sử dụng giấy các loại tại Việt Nam trong 10 năm tới sẽ tăng trưởng ở mức 8-10%/ năm, đặc biệt với giấy bao bì có thể tăng trưởng lên tới 15-16 %/ năm. Hiện tại, Việt Nam vẫn đang phải nhập khẩu khoảng 2 triệu tấn giấy hằng năm.

Qua bảng dữ liệu từ tạp chí RISI về việc thu gom và sử dụng giấy tái chế trên thế giới trong năm 2017, cho thấy nguồn xuất khẩu giấy thu hồi chính là từ các nước, khu vực có tỷ lệ thu hồi giấy cao như khu vực Bắc Mỹ với lượng xuất khẩu hơn 20 triệu tấn và khu vực Tây Âu với lượng xuất khẩu gần 9 triệu tấn. Thị trường nhập khẩu nhiều nhất là châu Á, với mức thu gom thấp hơn so với nhu cầu sử dụng hơn 30 triệu tấn (trừ Nhật Bản, là nước duy nhất tại châu Á xuất khẩu giấy thu hồi hằng năm khoảng 4 triệu tấn).

Hiện nay, nhu cầu bột giấy tái chế nhiều hơn hẳn so với bột giấy nguyên sinh để làm nguyên liệu sản xuất giấy. Theo tổng hợp của RISI, trong năm 2017 bột giấy tái chế chiếm đến 59% nhu cầu nguyên liệu sản xuất giấy. Như vậy, bột giấy tái chế đang và sẽ tiếp tục đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình sản xuất giấy và ngành công nghiệp giấy.

Để có được tỷ lệ thu gom cao và lượng giấy thu hồi xuất khẩu lớn, các nước khu vực Bắc Mỹ, Tây Âu và Nhật Bản đã xây dựng được hệ thống thu gom hoàn chỉnh và hiệu quả, trong đó giấy đã qua sử dụng từ các khu dân cư, hộ gia đình được thu gom bởi các tổ chức công ích, nhóm thu gom dân lập, tổ hợp tác; giấy từ các trung tâm, khu phố mua sắm được thu gom bởi những người dọn rác, thu mua nhỏ lẻ sau đó bán cho các thương nhân; giấy từ các nguồn lớn như các khu công nghiệp, các nhà máy bao bì, in ấn, xuất bản, … được thu gom bởi các nhà thu gom chuyên nghiệp. Sau đó được chuyển tới các nhà cung ứng lớn hoặc các đại lý riêng của các công ty giấy để bán cho nhà máy hoặc xuất khẩu. Thêm vào đó là sự hỗ trợ, khuyến khích rất lớn từ Chính phủ và chính quyền địa phương bằng các chính sách cụ thể đã được quy định trong luật.

Trong khi đó, tại Việt Nam, việc thu gom chủ yếu chỉ thông qua cá nhân  và tổ chức thu gom đơn lẻ không chuyên nghiệp, chưa được tổ chức chặt chẽ và có hệ thống; Người dân  chưa có thói quen phân loại rác tại nguồn; Chính phủ chưa có chính sách hỗ trợ đồng bộ để khuyến khích việc thu hồi và tái chế giấy, chưa có quy chuẩn Quốc gia về phân loại giấy thu hồi. Do đó, chi phí thu gom cao, hiệu quả thấp và chất lượng không đồng nhất, tỷ lệ thu hồi chưa đến 40%, thấp hơn mức trung bình của thế giới là 56%, thấp hơn nhiều so với Nhật Bản và các nước tiên tiến.

Đơn cử như tại Nhật Bản, ta có thể thấy rõ sự khác biệt. Từ năm 1996 trở về trước, tỷ lệ giấy thu gom thu hồi tại Nhật Bản chỉ trên dưới 50%. Nhưng từ sau năm 1997, tỷ lệ thu gom giấy tại Nhật Bản tăng lên rất nhanh. Từ năm 2010 đến nay, mức thu gom tại Nhật Bản đã đạt tới mức trên 80%. Đây là tỷ lệ rất cao, mà theo đánh giá của Hiệp hội giấy Nhật Bản (JPA), nguyên nhân chính để đạt được kết quả này là nhờ việc Chính phủ đã ban hành “Luật khuyến khích sử dụng nguồn tài nguyên tái chế” có hiệu lực thực hiện từ 25/10/1991, nay là Luật khuyến khích hiệu quả sử dụng tài nguyên.

Qua đây, có thể thấy vai trò rất quan trọng của “Luật khuyến khích sử dụng nguồn tài nguyên tái chế”, cũng như thấy được độ trễ của chính sách khi đi vào thực tế cuộc sống, tại một quốc gia tiên tiến như Nhật Bản cũng phải mất tới 5 năm luật này mới phát huy tác dụng. Vì vậy, chúng tôi rất mong muốn Chính phủ, Quốc hội sớm ban hành luật khuyến khích sử dụng nguồn tài nguyên tái chế.