Dù có nhiều ưu đãi, lợi thế về địa lý nhưng trên thực tế thị trường các nước ASEAN mới chỉ dừng lại ở mức “tiềm năng” đối với các doanh nghiệp (DN) Việt Nam. Nâng cao chất lượng sản phẩm là giải pháp các DN trong nước cần tình đến, nhằm khai thác tốt cơ hội từ thị trường này.    

Theo Bộ Công Thương, năm 2019, kim ngạch thương mại giữa Việt Nam và các nước khu vực ASEAN đạt 57,6 tỷ USD, chiếm 12% trong tổng số kim ngạch thương mại của Việt Nam với thế giới. Thị trường các nước ASEAN có thể nhập khẩu (NK) đa dạng các nhóm mặt hàng, phù hợp với sức cạnh tranh của các DN Việt Nam. Đây là cơ hội lớn cho Việt Nam phát triển quan hệ thương mại với các nước ASEAN. Bên cạnh đó, Việt Nam được đánh giá sẽ là cửa ngõ để Liên minh châu Âu (EU) đến gần hơn với khu vực ASEAN khi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và Hiệp định Bảo hộ đầu tư Việt Nam - EU (EVIPA) chính thức có hiệu lực trong năm 2020.

​
Nâng cao chất lượng sản phẩm là giải pháp giúp doanh nghiệp gia tăng xuất khẩu vào thị trường ASEAN

Trước đó, năm 2010, Việt Nam và các nước ASEAN đã thực hiện Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA). So với các hiệp định khác, cam kết cắt giảm trong ATIGA là cao và nhanh nhất. Theo đó, Việt Nam đã hoàn thành lộ trình cắt giảm vào năm 2018, tỷ lệ xóa bỏ thuế quan trong toàn ASEAN đạt hơn 98,6%. Nhưng trên thực tế, hàng hoá Việt Nam xuất khẩu (XK) vào ASEAN hiện tại thấp nhất so với các nước trong khu vực. Cụ thể, trong 100% lượng hàng XK của Việt Nam, mới chỉ khoảng 10% vào thị trường ASEAN (năm 2016), trong khi đó, trung bình của các ước ASEAN là 24% XK vào mỗi khối.

5 tháng đầu năm 2020, kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam và ASEAN đạt khoảng 21 tỷ USD, trong đó XK chỉ đạt 9,3 tỷ USD, giảm 14% so với cùng kỳ năm trước. Ông Nguyễn Phúc Nam - Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường châu Á - châu Phi (Bộ Công Thương) - cho biết, nguyên nhân lớn nhất khiến kim ngạch 2 chiều giảm mạnh là do tác động của dịch Covid-19. XK gạo sang Philippines và Singapore 5 tháng đầu năm 2020 vẫn tăng, nhưng XK thủy sản giảm, đặc biệt là cá tra giảm mạnh tại Thái Lan, Malaysia, Singapore. Nhóm chế biến, chế tạo với các sản phẩm chủ lực như máy móc thiết bị, điện thoại di động và linh kiện… giảm 16,8% trong những tháng đầu năm 2020. Cùng với đó, do các chính sách giãn cách xã hội tại một số quốc gia ASEAN để phòng dịch Covid-19 nên nhóm vật liệu xây dựng cũng giảm mạnh do các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng bị gián đoạn. Mặt khác, sức mua của các nước ASEAN giảm, đặc biệt đối với nhóm hàng tiêu dùng không thiết yếu, cũng chính là nguyên nhân khiến XK bị hạn chế.

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, tác động của đại dịch Covid-19 chỉ là một phần nguyên nhân khiến XK của Việt Nam vào nội khối tăng trưởng chậm. Bên cạnh đó, các DN Việt Nam có quy mô lớn vẫn chưa chú trọng XK vào ASEAN mà chủ yếu là các DN nhỏ và vừa. Song những DN này lại gặp khó khăn do công nghệ sản xuất còn lạc hậu. Trong khi đó, hàng hoá XK vào khối các nước ASEAN còn phải cạnh tranh mạnh mẽ với hàng công nghệ cao của Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc... Ngoài ra, trình độ sản xuất của các DN Việt Nam chưa cao, mẫu mã hàng hoá chưa đa dạng dẫn đến sức cạnh tranh trên thị trường kém. Do đó, để tận dụng tốt nhất cơ hội về thuế quan, tăng lượng hàng XK vào nội khối thì hàng hóa Việt Nam phải đảm bảo các yêu cầu cụ thể về quy tắc xuất xứ và thủ tục chứng nhận xuất xứ.

Để hàng hoá Việt Nam có bước tiến xa hơn tại thị trường ASEAN, thời gian tới, các DN cần cập nhật và nắm chắc các quy định về tiêu chuẩn, chất lượng, đầu tư nâng cấp dây chuyền sản xuất và bảo quản, chú trọng tới bao bì, mẫu mã, quy cách đóng gói. Trong quá trình XK, cần chủ động tìm hiểu và tự giải quyết những vấn đề phát sinh; kịp thời thông báo tới cơ quan chức năng và các thương vụ Việt Nam tại thị trường để được hỗ trợ, tư vấn. Cùng với đó, liên tục cập nhật các xu hướng tiêu dùng, tích cực tham gia các hoạt động xúc tiến thương mại, chủ động tìm kiếm hợp tác với các nhà phân phối uy tín bản địa để hàng Việt Nam dễ tiếp cận thị trường.

ASEAN đang được đánh giá là đối tác thương mại quan trọng của Việt Nam. Do vậy, mỗi DN Việt Nam cần phải tự nỗ lực nhiều hơn để nâng cao năng lực cạnh tranh, chủ động, sáng tạo nhằm đáp ứng tốt nhất nhu cầu nguời tiêu dùng ASEAN.