Dệt may đang là một trong những ngành hàng xuất khẩu chủ lực, giữ vai trò quan trọng đối với sự tăng trưởng của nền kinh tế. Trước tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp (CMCN) 4.0, nhờ đổi mới công nghệ, các doanh nghiệp (DN) dệt may Việt Nam đã cải thiện được năng suất, chất lượng và đáp ứng nhu cầu thị trường khó tính.

CMCN 4.0 được kỳ vọng sẽ tạo nên sự thay đổi lớn về phương thức sản xuất, làm thay đổi sâu rộng chuỗi giá trị sản phẩm, từ nghiên cứu - phát triển đến sản xuất, dịch vụ logistics đến dịch vụ khách hàng…, giúp giảm đáng kể chi phí sản xuất, vận chuyển, phân phối và làm tăng năng suất lao động, hiệu quả sản xuất, kinh doanh. Trong khi đó, dệt may là một trong những ngành công nghiệp xuất khẩu trọng điểm của cả nước.

Mới đây, Đề tài “Nghiên cứu, đánh giá tác động của cuộc CMCN 4.0 đối với ngành dệt may Việt Nam nhằm đề xuất định hướng chiến lược, chính sách và các giải pháp phát triển trong giai đoạn 2019 - 2030” do Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) giao cho Tập đoàn Dệt may Việt Nam thực hiện đã được nghiệm thu cấp Nhà nước. Quá trình thực hiện đề tài cho thấy, các DN dệt may đều nhận thức được sự cần thiết phải đổi mới mạnh mẽ công nghệ sản xuất thông qua ứng dụng công nghệ số hóa và tự động hóa của cuộc CMCN 4.0. Đây là giải pháp hữu hiệu nhất để tăng năng suất lao động, giảm chi phí sản xuất, tránh bị tụt hậu trong bối cảnh chi phí lao động trong nước và giá nhập khẩu nguyên phụ liệu ngày càng tăng.

Ông Lê Tiến Trường - Tổng giám đốc Tập đoàn Dệt may Việt Nam - cho biết, tất cả các ngành sản xuất trong nền kinh tế hiện nay đều cạnh tranh bằng năng suất, đặc biệt những ngành xuất khẩu, không chỉ là cạnh tranh với các DN trong nước với nhau, mà còn cạnh tranh với các DN nước ngoài. Dệt may là ngành điển hình, sử dụng nhiều lao động, 90% sản lượng dùng để xuất khẩu và cạnh tranh trực tiếp với các quốc gia có quy mô lớn như Trung Quốc, Ấn Độ, Bangladesh. “Trong suốt hơn 20 năm làm xuất khẩu dệt may, tôi thấy, dệt may chỉ có thể thành công nếu giải quyết được vấn đề năng suất, thời gian giao hàng, chất lượng sản phẩm. Năng suất hiện nay cạnh tranh với nhau chủ yếu bằng KH&CN, không cạnh tranh bằng kỹ năng của người lao động thông thường như trước” - ông Lê Tiến Trường nhận định.

Có thể nói, không có một kỹ năng nào của cá nhân người lao động có thể bù lại được tiến bộ KH&CN. Tiến bộ KH&CN có thể làm giảm số lượng lao động trên một đơn vị sản phẩm, làm cho giá trị lao động ở mỗi đơn vị sản phẩm giảm đi từ 5-10 lần tùy vào loại hình sản phẩm. Nói cách khác, không có ai có thể tăng năng suất lên 10 lần như năng suất kỹ thuật được. Chính vì vậy, thời điểm này, vai trò của KH&CN không phải cho dài hạn, nghiên cứu định hướng, mà trực tiếp xây dựng năng lực cạnh tranh cho DN.

Đối với ngành ngành dệt may, đây là bài học rất lớn, nếu không chuyển đổi kịp thời trong thời gian qua, sẽ không thể tăng trưởng tốt. “Cách đây 4 - 5 năm, khi các khách hàng từ Hoa Kỳ và châu Âu có xu thế dịch chuyển sang các quốc gia như Ấn Độ, Bangladesh - những quốc gia rất đông dân, có lực lượng lao động dồi dào và thu nhập người lao động thấp hơn Việt Nam. Chúng tôi phát hiện thấy rằng, nếu tại thời điểm đó, tiếp tục sử dụng phương án cạnh tranh bằng lao động giá hợp lý thì không thể duy trì được sự phát triển của dệt may Việt Nam” - ông Lê Tiến Trường cho hay.

Ông Lê Tiến Trường chia sẻ, kể từ năm 2014, mô hình đầu tư của ngành dệt may đã đi theo hướng sử dụng ít lao động và đặt ra một chỉ tiêu: Doanh thu, kim ngạch xuất khẩu trên đầu người phải tăng ít nhất gấp đôi so với mức độ tăng của số người lao động… Đây là cách ngành dệt may chuẩn bị ứng phó trước tác động của CMCN 4.0 và cũng chính từ mục tiêu như thế, phải đi tìm kiếm các công nghệ sử dụng ít lao động, đặc biệt ứng dụng robot hóa trong nâng cao năng suất lao động.

Ngành dệt may đã đầu tư từ năm 2014 - 2015 những nhà máy sợi chỉ có 20 công nhân trên 1 vạn cọc sợi, trước đây là 100 công nhân… Hay, ứng dụng về công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo (AI) để chuyển giao dữ liệu từ nơi sản xuất tại Việt Nam tới tất cả người mua hàng dù người đó ở Hoa Kỳ, Australia hay Nhật Bản... Tuy nhiên, đầu tư cho công nghệ mới yêu cầu về vốn lớn hơn rất nhiều so với phương thức đầu tư công nghệ cổ điển sử dụng nhiều lao động.

Trong khi đó, DN Việt Nam còn yếu về tiềm lực tài chính, các nguồn vốn ngoài ngân hàng thương mại, không có các nguồn khác như các quỹ hỗ trợ đầu tư cho phát triển công nghệ, quỹ đầu tư rủi ro cho công nghệ mới... Ngay cả thị trường vốn, huy động vốn cho DN bằng trái phiếu cũng còn phát triển rất yếu ở Việt Nam.

Gần như tất cả các DN Việt Nam muốn phát triển đều phải dùng tới 70 - 80% vốn ngân hàng thương mại là lượng vốn chi phí rất cao. Vì thế, muốn thúc đẩy nhanh quá trình phát triển đầu tư cho KH&CN thì trước hết phải phát triển thị trường vốn đa dạng, có chính sách hỗ trợ về vốn. Bên cạnh đó, hệ thống các cơ quan quản lý nhà nước cũng phải đồng hành trong việc thay đổi công nghệ quản lý, rút ngắn được thời gian xử lý các quy định mà DN phải thực hiện trong nền kinh tế.