Thực hiện chỉ thị số 104/VINACOMIN-TCCB ngày 06/6/2012 của Tổng giám đốc Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) về việc đẩy mạnh phối hợp hoạt động giữa Viện Cơ khí Năng lượng và Mỏ với các đơn vị cơ khí chế tạo trong TKV, cũng như các chỉ đạo của Tập đoàn để triển khai Chỉ thị số 24/CT-TTg ngày 17/9/2012 của Thủ tướng Chính phủ, tăng cường thực hiện Cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”, trong thời gian qua, các đơn vị Khối công nghiệp cơ khí TKV đã tích cực đẩy mạnh công tác thiết kế, ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, áp dụng thành công nhiều sản phẩm cơ khí với tỷ lệ nội địa hóa cao để thay thế nhập khẩu, góp phần quan trọng nâng cao năng suất lao động trong ngành, đảm bảo an toàn và cải thiện điều kiện làm việc của người lao động. 

Hiện nay, lực lượng cơ khí chế tạo của TKV có 14 đơn vị, trong đó có Viện Cơ khí Năng lượng và Mỏ là viện nghiên cứu chuyên ngành, 11 công ty chế tạo cơ khí, 1 công ty chế tạo thiết bị điện, 1 đơn vị thi công xây lắp. Ngoài ra, còn có Viện Khoa học Công nghệ Mỏ cũng có một bộ phận chuyên môn về lĩnh vực cơ khí. Với sự gắn kết chặt chẽ giữa các Viện nghiên cứu với các nhà máy, nhiều trang thiết bị, sản phẩm cơ khí đã được các cán bộ của TKV nghiên cứu, chế tạo thành công với tỷ lệ nội địa hóa cao, được đưa vào khai thác có hiệu quả tại nhiều đơn vị trong ngành.

Một số kết quả nổi bật

* Công tác nội địa hoá thiết bị chống giữ hầm lò

Thực hiện yêu cầu cơ giới hóa, hiện đại hóa công tác khai thác than hầm lò và để phù hợp với nhiều loại hình công nghệ khai thác, Tập đoàn đã chỉ đạo các đơn vị Cơ khí chế tạo nghiên cứu áp dụng vào sản xuất nhiều loại thiết bị chống giữ thuỷ lực hiện đại như giá khung thuỷ lực di động GK1600/1.6/2.4HT; các loại dàn chống thuỷ lực VINAALTA, 2ANSHA, GC1800-1.6/2.4… Các thiết bị được đưa vào sản xuất bước đầu đã phát huy hiệu quả, mang lại nhiều lợi ích kinh tế - kỹ thuật cho đơn vị khai thác. Bên cạnh đó, để nâng cao khả năng cung cấp cho thị trường những sản phẩm có chất lượng, an toàn, giá cả cạnh tranh và đặc biệt là giúp các đơn vị chủ động trong công tác bảo dưỡng sửa chữa thiết bị, tiến tới giảm chi phí sản xuất, từ năm 2007, công tác nghiên cứu, thiết kế chế tạo giá khung di động GK/1600/1.6/2.4HT tại Việt Nam đã được các viện nghiên cứu kết hợp cùng các nhà máy cơ khí của TKV tổ chức thực hiện. Từ những lô sản phẩm ban đầu được chế tạo với tỷ lệ nội địa hoá 40% giá trị, đến nay sản phẩm đã cơ bản được nội địa hóa toàn bộ (trừ một số nhỏ linh kiện thuỷ lực là phải nhập khẩu). Với chất lượng và giá cả cạnh tranh so với hàng nhập khẩu, được thị trường chấp nhận, hàng nghìn bộ giá khung đã được sản xuất, đáp ứng kịp thời nhu cầu của các công ty khai thác than hầm lò như: Hòn Gai, Thống Nhất, Quang Hanh, Đồng Vông, Tổng công ty Đông Bắc.

Giá khung thủy lực di động GK1600/1.6/2.4HT do Viện Cơ khí Năng lượng và Mỏ - Vinacomin thiết kế,Công ty Chế tạo máy - Vinacomin chế tạo

Cùng với công tác nội địa hoá giá khung di động, dàn chống tự hành là thiết bị quan trọng, có nhu cầu sử dụng rất lớn trong dây chuyền cơ giới hóa đồng bộ khai thác than hầm lò. Nắm bắt nhu cầu đó, thời gian qua, với sự hợp tác cùng các viện thiết kế nước ngoài và các đơn vị cơ khí chế tạo trong nước, nhiều loại giàn chống đã được chế tạo và đưa vào áp dụng thử nghiệm trong các điều kiện khai thác mỏ khác nhau, góp phần áp dụng thành công các dây chuyền cơ giới hoá đồng bộ khai thác tại các mỏ than như Vàng Danh, Nam Mẫu, Mạo Khê, Hồng Thái, Hạ Long... Trong đó, sản phẩm dàn chống VINAALTA đã nội địa hoá 100% phần kết cấu cơ khí, chất lượng được đánh giá tương đương nhưng giá thành chỉ bằng 80-85% so với sản phẩm nhập khẩu nguyên chiếc.  

Giàn chống tự hành VINAALTA

Để tiếp tục nâng cao tỷ lệ nội địa hoá, tiến tới chủ động hoàn toàn trong công nghệ chế tạo giàn chống, TKV đang chỉ đạo các viện nghiên cứu phối hợp với các đơn vị cơ khí trong ngành triển khai các đề tài nghiên cứu chế tạo các loại xy lanh thuỷ lực có đường kính lớn (tới 220 mm) và nghiên cứu chế tạo các hệ thống van điều khiển thuỷ lực chuyên dụng sử dụng trong giàn chống. Hy vọng thời gian tới, nhiều loại dàn chống tự hành đang ứng dụng thử nghiệm tại các mỏ than hầm lò như VINAALTA, GC1800-1.6/2.4... sẽ được chế tạo hoàn toàn trong nước, góp phần thúc đẩy nhanh việc cơ giới hoá thiết bị khai thác, mở thêm thị trường cho sự phát triển của ngành cơ khí chế tạo trong nước.

* Công tác nội địa hoá các thiết bị vận tải

Băng tải, máy chuyển tải, máng cào, trục tải là các thiết bị vận chuyển liên tục được sử dụng khá phổ biến trong ngành khai khoáng sản tại Việt Nam. Với năng lực cơ khí trong nước nói chung và cơ khí ngành than nói riêng, phần lớn các loại băng tải, máy chuyển tải, máng cào thông thường đã được sản xuất trong nước, tạo nguồn hàng cung cấp phong phú cho các đơn vị sản xuất than, khoáng sản (đặc biệt là các dự án đang thực hiện trong Tập đoàn như các nhà máy sàng tuyển than Vàng Danh, Lép Mỹ, các dự án Boxit Tân Rai, Nhân Cơ và các dự án xuống sâu trong hầm lò như Mạo Khê, Núi Béo, Hà Lầm, Khe Chàm II-IV).

Với yêu cầu về môi trường ngày càng chặt chẽ, băng tải ống với nhiều tính năng vượt trội so với các loại băng tải thông thường là một trong các lựa chọn nghiên cứu thiết kế của tư vấn ngành Than. Với sự hợp tác thiết kế, sản xuất, lắp đặt của các bên tham gia, hiện tuyến băng tải ống vận chuyển than đầu tiên tại Việt Nam từ Xưởng sàng 56 Mạo Khê về cảng Bến Cân dài hơn 3.500m đã hoàn thành và đưa vào sử dụng, mang lại hiệu quả không nhỏ cho công tác vận tải than của đơn vị, góp phần cải thiện điều kiện môi trường trong khu vực.

Băng tải ống vận tải than do TKV chế tạo, lắp đặt tại Công ty than Mạo Khê

Thành công trong thiết kế chế tạo và lắp đặt tuyến băng tải ống đầu tiên đã tạo tiền đề cho việc ứng dụng rộng rãi loại hình vận tải này, đặc biệt là với các tuyến vận tải dài, địa hình phức tạp, đi ngang qua khu vực đông dân cư của các thành phố, thị trấn. Nhiều tuyến vận tải than theo quy hoạch phát triển của ngành như tuyến vận tải Vàng Danh - Điền Công; Lép Mỹ ra cảng Km6 Cẩm Phả; Hà Lầm, Núi Béo ra Nhiệt điện Quảng Ninh; Cao Sơn, Cọc Sáu ra Tuyển than Cửa Ông... có điều kiện phù hợp cho việc áp dụng loại hình vận tải này. Ngoài ra, các mỏ hầm lò có hạn chế về khoảng trống, địa hình uốn lượn nhiều, độ dốc lớn cũng rất phù hợp để áp dụng.

Về băng tải phòng nổ có công suất lớn dùng trong hầm lò, trước đây là sản phẩm phải nhập khẩu từ nước ngoài 100%. Song từ năm 2012 đến nay, Viện Cơ khí Năng lượng và Mỏ - Vinacomin đã làm chủ về thiết kế, chế tạo các hệ thống băng tải dốc, băng tải có công suất lớn dùng trong hầm lò có yêu cầu phòng nổ, kể cả băng tải có chiều vận chuyển dốc xuống phải sử dụng cơ cấu hãm tái sinh năng lượng. Các sản phẩm này đã thay thế hàng nhập khẩu và được đánh giá có chất lượng tốt, độ ổn định cao hơn cả hàng nhập khẩu từ các quốc gia lân cận. Điển hình như: (i) Tuyến băng tải Đông Bình Minh có chiều dài vận chuyển trên 1.000 mét; (ii) Tuyến băng tải có độ dốc vận tải đến 23,4 độ, công suất dẫn động đến 320 kW của Công ty than Hà Lầm; (iii) Tuyến băng B1 của Công ty than Khe Chàm với đặc điểm khác biệt có chiều vận chuyển xuống dốc với góc dốc 12 độ. Quá trình vận hành cho thấy chất lượng sản phẩm rất ổn định.

Đối với thiết bị vận tải người trong mỏ hầm lò, trên cơ sở các sản phẩm mẫu được nhập khẩu từ nước ngoài, các đơn vị cơ khí TKV đã tập trung nghiên cứu thiết kế, chế tạo và đưa vào sử dụng thành công một số loại sản phẩm như: Tời hỗ trợ người đi bộ, toa xe chở người cho đường lò dốc, tời cáp treo chở người... trong đó đặc biệt phải kể đến sản phẩm tời cáp treo chở người trong mỏ hầm lò, đây là sản phẩm kết quả của đề tài nghiên cứu thuộc chương trình khoa học trọng điểm cấp nhà nước và dự án sản xuất thử nghiệm (SXTN) cấp Tập đoàn. Qua nghiên cứu thiết kế, chế tạo và đưa vào sử dụng ổn định, hiệu quả tại Công ty Than Quang Hanh từ tháng 8/2014 đến nay, có thể khẳng định, cơ khí TKV đã hoàn toàn làm chủ việc chế tạo sản phẩm này, đáp ứng nhu cầu sử dụng, thay thế hàng nhập ngoại.

* Công tác nội địa hoá các dây chuyền sản xuất và thiết bị đồng bộ

Những năm gần đây, các đơn vị của TKV đã chế tạo mới được nhiều thiết bị chuyên dụng phục vụ sản xuất, thay thế hàng nhập khẩu như: toa xe tự đổ đường sắt mỏ 30 tấn với giá chuyển hướng kiểu Rumani; đầu tàu chạy điện bằng ắc quy phòng nổ từ 8-12 tấn; máy xúc hầm lò (gầu ngược và lật hông); gầu ngoạm điều khiển từ xa có dung tích đến 15 m³; các thiết bị tuyển huyền phù tự sinh, tuyển manhêtit; máy cào tròn bể cô đặc đường kính 53 m; sàng quay đánh tơi có công suất 220 tấn/h; các loại máng cào có năng suất vận tải từ 80 đến 250 tấn/h…

Bên cạh đó, các đơn vị trong TKV còn quan tâm tới việc nâng cao chất lượng, mở rộng chủng loại sản phẩm, dịch vụ; khôi phục, chế tạo phụ tùng thay thế, sửa chữa lớn các trang thiết bị chủ yếu, xe chuyên dùng, thiết bị phục vụ khai thác mỏ…

Các thiết bị Sàng đánh tơi và hệ thống cánh khuấy bể phân ly do Cơ khí TKV thiết kế, chế tạo và lắp đặt cho dự án nhà máy tuyển Bôxit Nhân Cơ -Đắc Nông

* Công tác nội địa hóa các sản phẩm, thiết bị điện phòng nổ dùng trong hầm lò

Nhằm thay thế các thiết bị điện, nhất là các thiết bị điện phòng nổ nhập ngoại dùng trong hầm lò, Tập đoàn đã chỉ đạo Công ty Thiết bị điện Cẩm Phả đẩy mạnh công tác nghiên cứu để đưa ra các thiết kế phù hợp với nhu cầu sử dụng, góp phần thay thế thiết bị nhập khẩu. Hiện nay, TKV đã chủ động chế tạo và cung cấp các thiết bị điện phòng nổ phục vụ cho các đơn vị trong ngành với chất lượng tốt, độ ổn định cao như máy biến áp dầu công suất đến 10 MVA, điện áp đến 110 kV; các trạm biến áp di động phòng nổ công suất đến 630 kVA; các áptômát khởi động từ; biến áp khoan; biến áp chiếu sáng; biến tần khởi động mềm và quạt gió lò phòng nổ; các thiết bị cảnh báo tự động khí CH_4, CO...

Một số giải pháp phát triển lĩnh vực cơ khí của TKV thời gian tới

Trong thời gian tới, TKV chủ trương tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng KH&CN vào việc nội địa hóa các trang thiết bị phục vụ cơ giới hóa khai thác nhằm tăng năng suất lao động, đảm bảo an toàn và cải thiện điều kiện làm việc của người lao động. Đồng thời nâng cao năng lực sản xuất cơ khí để chủ động thiết kế, chế tạo các thiết bị, phụ tùng phục vụ trong khai thác, vận chuyển, chế biến than khoáng sản, góp phần tăng năng suất – hạ giá thành sản xuất than theo chỉ đạo của lãnh đạo Tập đoàn. Theo đó, cơ khí TKV sẽ tiếp tục triển khai một số giải pháp trước mắt như:

Một là: Chủ động xem xét, rà soát Chiến lược kinh doanh để điều chỉnh cho phù hợp với tình hình mới. Tăng cường tái cấu trúc các đơn vị Cơ khí theo hướng đổi mới công tác tổ chức, tăng cường quản trị bộ máy, tinh giản lao động, nhất là lao động gián tiếp, phù trợ và có các biện pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả lao động.

Định hình phát triển Cơ khí theo từng vùng để vừa có điều kiện tập trung năng lực công nghệ, vừa thuận tiện để đáp ứng chương trình cơ giới hóa khai thác. Tăng cường công tác chế tạo sản phẩm mới và sản phẩm thay thế nhập khẩu dùng trong khai thác, chế biến, vận chuyển than, khoáng sản.

Hai là: Xây dựng kế hoạch tuyển dụng, đào tạo để nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ kỹ thuật, nghiệp vụ và công nhân kỹ thuật. Xây dựng quy chế đào tạo cùng cơ chế tiền lương để động viên, khuyến khích những người làm công tác kỹ thuật và công nhân kỹ thuật bậc cao.

Chú trọng tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho lực lượng cán bộ làm công tác nghiên cứu thiết kế. Cần thực sự chú trọng đến phát triển nguồn nhân lực trong chiến lược phát triển của đơn vị.

Trong dài hạn, cần định hình bộ phận chuyên nghiên cứu để tư vấn, thiết kế các sản phẩm, các thiết bị công nghệ cần thiết phục vụ công nghiệp khai thác than để dẫn dắt định hướng cho toàn khối cơ khí trong chế tạo sản phẩm mới.

Ba là: Tăng cường sự phối hợp giữa các đơn vị cơ khí để phát huy tốt lợi thế của công ty, tránh đầu tư dàn trải dẫn đến sản xuất kém hiệu quả và nảy sinh sự cạnh tranh không lành mạnh. Các đơn vị Cơ khí phải tuân thủ nghiêm túc sự định hướng sản phẩm cơ khí chủ lực và thị trường mà Tập đoàn đã ban hành.

Với các thiết bị, sản phẩm cơ khí chủ lực do Cơ khí TKV đã chế tạo ổn định, Tập đoàn tiếp tục chỉ đạo và xem xét điều chỉnh việc phân công, định hướng thị trường để phù hợp với điều kiện mới hiện nay.

Với các thiết bị, các sản phẩm mới thay thế hàng nhập khẩu, Tập đoàn định hướng và giao nhiệm vụ cho các đơn vị chủ trì nghiên cứu, thiết kế, chế tạo và phối hợp với cơ khí trong TKV để triển khai.

Bốn là: Tăng cường chủ động hợp tác, liên kết giữa các Viện, các đơn vị tư vấn, các đơn vị xây lắp trong ngành để cùng các đơn vị cơ khí hình thành các liên danh đủ năng lực để tham gia tổng thầu EPC các dự án, trước mắt là các dự án trong khai thác, chế biến, vận chuyển khoáng sản trong TKV.

Trong giai đoạn trước mắt, các đơn vị Cơ khí nghiên cứu đểhợp tác với đối tác nước ngoài có chuyên môn cao trình độ quản lý tiên tiến để cùng liên danh, liên kết hợp tác đào tạo nguồn nhân lực, phương thức quản lý và thiết kế, chế tạo các thiết bị có tính năng phù hợp với công nghệ khai thác, chế biến khoáng sản/hoặc nhận chuyển giao thiết kế, công nghệ để đẩy nhanh công tác chế tạo các thiết bị công nghệ thay thế hàng nhập khẩu; đặc biệt đầu tư có trọng điểm với mục đích chế tạo hoàn thiện thiết bị cơ giới hóa đồng bộ trong khai thác, đào lò. Khối Cơ khí TKV coi đây là nhiệm vụ quan trọng, là khâu đột phá để Cơ khí đổi mới phát triển.

Năm là: Đẩy mạnh công tác đầu tư phát triển, nhất là đầu tư phát triển các sản phẩm mới. Rà soát và ưu tiên đầu tư đổi mới các trang thiết bị công nghệ, đảm bảo vừa tăng năng lực sản xuất, vừa nâng cao cấp độ chính xác gia công. Tập trung hoàn thiện các dự án đầu tư đang bị kéo dài để sớm đưa vào khai thác, sản xuất.

Dưới sự quan tâm chỉ đạo, tạo điều kiện của Lãnh đạo Tập đoàn TKV, Khối công nghiệp Cơ khí TKV sẽ tăng cường sự tác giữa các Viện nghiên cứu, các đơn vị tư vấn để phấn đầu ngày càng có nhiều sản phẩm cơ khí chế tạo có chất lượng và tỷ lệ nội địa hóa ngày càng cao, tiến tới tự sản xuất các thiết bị công nghệ dùng trong khai thác, chế biến vận tải Than - Khoáng sản để góp phần tăng hiệu quả sản xuất kinh doanh toàn Tập đoàn.

 ThS. Mai Ngọc Thạch

Ban CV, Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam