Ngày 1/1/2021 đã trở thành một ngày lịch sử đối với các hiệp định thương mại tự do - nhưng không chỉ vì đó là ngày mà Vương quốc Anh và Liên minh châu Âu cuối cùng đã “chia tay êm đẹp”, mà một khối thương mại khác đã chính thức hoạt động, đó là Khu vực Mậu dịch tự do lục địa châu Phi (AfCFTA).

Sau nhiều năm chuẩn bị và đại dịch đã trì hoãn thực thi vào giữa năm 2019, thế giới chào đón khu vực thương mại tự do lớn nhất kể từ khi thành lập Tổ chức Thương mại thế giới, tính theo số lượng quốc gia thành viên.

Trong bài phát biểu đêm giao thừa, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa nói về mối quan hệ đối tác mới, với sự ra đời của Khu vực Mậu dịch tự do lục địa châu Phi, nơi sẽ thay đổi cơ bản vận mệnh kinh tế của lục địa châu Phi. Đây là sự khởi đầu của một kỷ nguyên thương mại mới giữa các nước châu Phi… khi lục địa này sẽ nhận ra tiềm năng to lớn về nguồn tài nguyên thiên nhiên và con người dồi dào của mình. Thỏa thuận thương mại, sẽ bao gồm một thị trường bao gồm 1,2 tỷ người và tổng GDP là 3 nghìn tỷ USD, đã được 54 trong số 55 quốc gia thành viên Liên minh châu Phi ký kết.

34 quốc gia trong số đó đã phê chuẩn FTA tính đến đầu tháng 12/2020. AfCFTA sẽ tạo ra một thị trường chung cho hàng hóa và dịch vụ, với hy vọng thúc đẩy thương mại giữa các quốc gia. Châu Phi trong lịch sử có thương mại nội bộ thấp. Năm 2017, xuất khẩu nội châu Phi chiếm 16,6% tổng kim ngạch xuất khẩu, so với 68% ở châu Âu và 59% ở châu Á. Hiệp định sẽ hướng tới một liên minh thuế quan lục địa; xóa bỏ thuế quan đối với 90% hàng hóa nội châu Phi; hỗ trợ trong việc di chuyển vốn và con người giữa các quốc gia; tạo thuận lợi cho đầu tư bên ngoài; và giảm bớt các hàng rào phi thuế quan, như thời gian hàng hóa thông quan hải quan.

Theo Ủy ban Kinh tế Liên hợp quốc về châu Phi, AfCFTA có tiềm năng tăng thương mại nội châu Phi lên hơn 50%, trong khi Ngân hàng Thế giới cho rằng hiệp định này có thể đồng nghĩa với việc tăng thêm 76 tỷ USD thu nhập cho phần còn lại của thế giới. Mặc dù có những lợi ích rõ ràng và thành tựu mang tính lịch sử, các chuyên gia cho rằng, hiệp định này sẽ phải đối mặt với một số rào cản trong thực tế, như thiếu cơ sở hạ tầng hiện đại và hiệu quả, thông tin không rõ ràng về quy trình và các rào cản đối với các doanh nghiệp do phụ nữ lãnh đạo, và sự tàn phá kinh tế do Covid-19 có thể đảo ngược nhiều năm tiến bộ trong khu vực. Một số người cũng lo sợ rằng những lợi ích kinh tế lớn đạt được từ các nền kinh tế đa dạng sẽ được phân bổ không đồng đều. Bất kể như vậy, vẫn có nhiều hy vọng cho thỏa thuận.

Thỏa thuận hợp nhất một thị trường ước tính trị giá 3 nghìn tỷ USD và có thể giúp hiện thực hóa hơn 84 tỷ USD hàng xuất khẩu nội châu Phi chưa được khai thác. Các nhà lãnh đạo châu Phi tại hội nghị thượng đỉnh trực tuyến vào đầu tháng 12/2020 cho rằng, giao dịch bắt đầu vào ngày 01/1/2021 theo lịch trình trong AfCFTA và yêu cầu các tổ chức hỗ trợ kỹ thuật và tài chính để thực hiện hiệp định này. Các quốc gia hiện phải hài hòa giữa chế độ thuế hải quan và thuế quan. Hiện có tám khối kinh tế khu vực ở châu Phi. Theo Ủy ban Kinh tế châu Phi của Liên hợp quốc, khu vực Đông Phi được dự đoán sẽ tạo ra 1,8 tỷ USD phúc lợi và hưởng lợi từ hơn 2 triệu việc làm từ việc thực hiện thành công AfCFTA. Đối với thương mại nội châu Phi, 90% tất cả hàng hóa sẽ được miễn thuế từ ngày 1/1 đối với tất cả các quốc gia đã ký gửi văn kiện phê chuẩn AfCFTA.

Với tất cả các nước châu Phi tham gia hiệp định, ngoại trừ Eritrea, AfCFTA sẽ có số lượng nước thành viên lớn nhất trong bất kỳ thỏa thuận thương mại nào kể từ khi Tổ chức Thương mại thế giới được thành lập. Bằng cách thúc đẩy thương mại nội khối trong lĩnh vực sản xuất, AfCFTA dự kiến sẽ tăng cơ hội việc làm và giúp phụ nữ tham gia vào lực lượng lao động. Nó có thể dẫn đến thay đổi dần dần chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là đối với các sản phẩm yêu cầu kỹ năng tương đối thấp hơn.