Trong những năm vừa qua, thương mại điện tử đã có sự tăng trưởng bứt phá, đặc biệt nhờ “chất xúc tác” từ dịch bệnh Covid-19. Thống kê của Bộ Công Thương cho thấy, doanh thu thương mại điện tử Việt Nam năm 2021 đạt 13,7 tỷ USD, tăng 16% so với năm 2020. Việt Nam thuộc nhóm 3 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thị phần bán lẻ trực tuyến cao nhất khu vực Đông Nam Á. Dự báo, tốc độ tăng trưởng của thương mại điện tử Việt Nam năm 2022 có thể ở mức cao nhất từ trước tới nay nhờ kiểm soát tốt đại dịch Covid-19.

Tuy nhiên, đi cùng với sự phát triển này, cũng xuất hiện một số thủ đoạn mới trên nền tảng thương mại điện tử. Theo Tổng cục Quản lý thị trường, các thủ đoạn thường thấy là lập nhiều tài khoản Facebook và chạy quảng cáo, ảnh chụp sản phẩm tương đối chuyên nghiệp và không có địa chỉ, số điện thoại hoặc địa chỉ chung chung, khi khách hàng hỏi thì chỉ nhận inbox (nhắn tin riêng); một số người nổi tiếng thường xuyên chia sẻ, livestream và đăng các bài quảng cáo các sản phẩm như mỹ phẩm, thực phẩm chức năng.

Ông Nguyễn Đức Lê - Phó Cục trưởng Cục Nghiệp vụ (Tổng cục Quản lý thị trường) - cho biết, thời gian gần đây, các đối tượng có nhiều thủ đoạn mới để đối phó với cơ quan chức năng, khiến việc phát hiện các vi phạm gặp không ít khó khăn. Nếu như trước đây thương mại điện tử chỉ là bán hàng trên website của doanh nghiệp, thì hiện nay có thể bán trên các mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok…

Thậm chí, nhiều shop còn trả phí cho Facebook, Google để quảng cáo hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng. Bên cạnh đó, có không ít bài báo, video clip… của các cơ quan báo chí, truyền hình Việt Nam bị các đối tượng ăn cắp, chỉnh sửa, biên tập, cắt ghép, phát lại trên trên các nền tảng YouTube, Facebook để trục lợi quảng cáo gây ảnh hưởng uy tín nặng nề cho các đơn vị này.

Để ngăn chặn hàng giả, hàng nhái “vươn vòi bạch tuộc” tác động đến các doanh nghiệp làm ăn chân chính, thời gian qua, lực lượng chức năng đã liên tục vào cuộc đấu tranh trấn áp các hoạt động gian lận thương mại trên môi trường điện tử, phát hiện hàng nghìn thương hiệu vi phạm sở hữu trí tuệ hoặc kém chất lượng và thực hiện ngăn chặn, gỡ bỏ ra khỏi sàn thương mại điện tử.

Năm 2021, lực lượng quản lý thị trường và Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) đã kiểm tra hơn 3.000 vụ lợi dụng thương mại điện tử để kinh doanh hàng lậu, với số tiền xử phạt hơn 20 tỷ đồng.

Cũng trong năm này, các đơn vị chức năng của Bộ Công Thương đã yêu cầu các nền tảng thương mại điện tử rà soát và gỡ bỏ gần 14.000 sản phẩm, thiết bị hỗ trợ điều trị Covid-19... có dấu hiệu vi phạm trên gần 4.300 gian hàng.

Trước khi dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, Tổng cục Quản lý thị trường đã chủ trì, phối hợp với các lực lượng chức năng tấn công vào một kho hàng lậu, hàng giả tại thành phố Lào Cai, đối tượng kinh doanh thương mại điện tử bán lẻ bằng hình thức phát hình trực tiếp (livestream) trên mạng xã hội Facebook, tổng số sản phẩm tạm giữ là 158.014 đơn vị sản phẩm nằm trong 237 chủng loại hàng hóa. Đây là vụ việc kinh doanh hàng lậu, hàng giả thông qua thương mại điện tử lớn nhất từ trước tới nay mà cơ quan quản lý thị trường cùng các lực lượng chức năng phát hiện, xử lý thành công.

Hay mới đây là vụ thu giữ ở Thanh Hóa hồi tháng 4/2022 vừa qua, đối tượng sử dụng 2-3 địa điểm, nơi bán hàng riêng, nơi livestream riêng và kho ở một chỗ khác. Các địa điểm này rất khó tiếp cận vì đối tượng ở khu vực quân sự có đơn vị chức năng bảo vệ, ra vào rất khó khăn. Hoặc đối tượng sử dụng nhà riêng là nơi tập kết hàng, muốn khám nhà ở là nơi cất giấu theo luật phải có quyết định của Chủ tịch ủy ban nhân dân cấp quận, huyện.

Tuy nhiên, trên thực tế, những nỗ lực của các cơ quan chức năng, trong đó có lực lượng Quản lý thị trường đối với công tác chống gian lận thương mại, hàng giả, hàng nhái trên môi trường thương mại điện tử vẫn là rất nhỏ so với những chiếc “vòi bạch tuộc” hàng giả, hàng nhái đang tràn lan trên mạng.

Bởi tâm lý sính hàng hiệu, nhưng thiếu thông tin về hàng giả và hàng chính hãng của không ít khách hàng khi đặt mua sản phẩm. Cũng có người tiêu dùng biết sản phẩm đó là hàng giả, hàng nhái, nhưng vẫn chấp nhận dùng vì giá rẻ, lại thỏa mãn tâm lý thích dùng hàng hiệu. Điển hình là việc tiêu dùng tùy tiện theo ý thích của giới trẻ đối với nhóm hàng mỹ phẩm, thời trang quần áo, giầy dép, túi xách và đồ dùng sinh hoạt gia đình.

Các nhà bán hàng trên sàn thương mại điện tử còn tìm mọi cách để lách qua các bộ lọc kỹ thuật của sàn, cố tình thay đổi tên sản phẩm khi đăng bán để tránh bị kiểm soát. Như Dior thì viết thành D.I.O.R hoặc DIO, gucci thành guc.ci…. Khi cơ quan chức năng phát hiện những “từ khoá” này là hàng vi phạm thì các đối tượng lại nghĩ ra “từ khoá” khác. Do đó việc kiểm soát người bán hàng hoá vi phạm đang gặp nhiều khó khăn.

Chính điều này đã góp phần cho hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ có cơ hội hoành hành, cơ quan chức năng càng gặp nhiều khó khăn hơn trong việc phát hiện và xử lý vấn nạn này - Ông Nguyễn Đức Lê nhấn mạnh.

Hiện nay, Nghị định số 85/2021/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 52/2013/NĐ-CP về thương mại điện tử, đã bổ sung một số các quy định mới về thông tin hàng hóa phải công khai trên website thương mại điện tử; tăng cường trách nhiệm của chủ sở hữu các sàn giao dịch thương mại điện tử trong quản lý hoạt động thương mại điện tử trên sàn; quản lý người bán nước ngoài trên sàn giao dịch thương mại điện tử tại Việt Nam... Ngoài ra, Nghị định số 17/2022/NĐ-CP, cũng đã bổ sung nhiều chế tài xử lý đối với hành vi vi phạm liên quan tới hoạt động thương mại điện tử quy định trong Nghị định 98/2020/NĐ-CP.

Ông Đặng Hoàng Hải - Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và kinh tế số (Bộ Công Thương) - cho biết, hiện nay, khung pháp lý cho thương mại điện tử cơ bản đã tương đối đầy đủ, hỗ trợ tốt cho công tác quản lý cũng như đấu tranh chống hàng giả trong thương mại điện tử và góp phần minh bạch thị trường thương mại điện tử. Điều này giúp công tác chống hàng giả có căn cứ và hiệu quả, minh bạch.

Thực tế cho thấy, đây chỉ là những vụ việc điển hình mà lực lượng chức năng đã triệt phá. Tuy nhiên, qua đó cũng thấy rõ, tinh thần cương quyết đấu tranh với vấn nạn hàng giả, hàng nhái ngày càng quyết liệt và có hiệu quả.

Chia sẻ về vấn đề này, luật sư Trần Xuân Tiền – Đoàn Luật sư TP. Hà Nội - cho biết, việc nhanh chóng phát hiện, bắt giữ nhiều đối tượng có hành vi gian lận thương mại, kinh doanh hàng giả hàng nhái của lực lượng quản lý thị trường, triệt phá nhiều đường dây đã phát huy rõ chức năng, nhiệm vụ; thể hiện tinh thần kiên quyết đấu tranh, bám sát tình hình thị trường và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật.

Dù các sàn thương mại điện tử đã áp dụng nhiều giải pháp công nghệ, song việc ngăn chặn triệt để tình trạng này vẫn là thách thức không nhỏ với lực lượng chức năng.

Trước những phương thức, thủ đoạn ngày càng tinh vi, ông Nguyễn Đức Lê - Phó Cục trưởng Cục nghiệp vụ (Tổng cục Quản lý thị trường) - cho rằng, để công tác đấu tranh chống hàng giả, buôn lậu trên các nền tảng thương mại điện tử đạt được hiệu quả cao cần rất nhiều yếu tố. Với riêng lực lượng quản lý thị trường, cần được đào tạo thêm để có thể phát hiện, nhận diện được ngay các sản phẩm vi phạm trên nền tảng thương mại điện tử.

"Bên cạnh đó, vai trò của các chủ sàn thương mại điện tử, nhà cung cấp nền tảng kinh doanh cần được thể hiện rõ hơn, còn hiện nay chủ yếu mới chỉ là theo dõi đơn hàng" - ông Nguyễn Đức Lê chia sẻ.

Bà Trần Minh Ngọc - Giám đốc quản lý nội dung của Chợ Tốt - chia sẻ, đơn vị đã xây dựng đội ngũ duyệt tin và hệ thống duyệt tin công nghệ cao để xác minh tin đăng bán, đồng thời thực hiện chế độ duyệt tin kép (kiểm duyệt đầu vào và rà soát lại một lần nữa sau khi tin lên trang chủ) để lập tức gỡ bỏ tin đăng vi phạm… Các trường hợp xác định người bán có dấu hiệu lừa đảo đăng bán hàng giả, hàng nhái, Chợ Tốt sẽ khóa tài khoản và chặn người dùng này đăng tin.

Hay tại sàn thương mại điện tử Vỏ Sò, khi các đối tác đưa sản phẩm hàng hóa lên sàn bán, điều đầu tiên phải làm là mã số thuế, các thông tin của doanh nghiệp bán hàng phải đầy đủ; có các công cụ như eKYC, chụp ảnh chứng minh thư... để xác minh thông tin từ người bán.

Tuy nhiên, ông Vũ Anh - Giám đốc chiến lược Sàn thương mại điện tử Vỏ Sò - cho rằng, do chạy theo mục tiêu mở rộng thu hút nhiều người bán trên sàn thương mại điện tử, các sàn chưa làm chặt chẽ các khâu kiểm soát, xác minh các loại hàng hóa. Điều này tạo ra tình trạng trong số các hàng hóa đưa lên sàn có rất nhiều mặt hàng giả, hàng nhái.

Thêm vào đó, có tình trạng mặc dù không phải là hàng giả, hàng nhái nhưng tiêu chuẩn chất lượng một số mặt hàng không đảm bảo, gây thiệt hại cho chính người tiêu dùng.

Để kiểm soát hàng giả, hàng nhái trên thương mại điện tử, ông Nguyễn Đức Lê cho biết, Tổng cục Quản lý thị trường đã ban hành Kế hoạch đấu tranh, phòng chống hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ và hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ giai đoạn 2021-2025 (Kế hoạch 888).

Theo đó, đặt mục tiêu cụ thể hàng năm để đấu tranh chống hàng giả, xâm phạm bản quyền hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ không những ở thương mại truyền thống mà cả không gian thương mại điện tử.

Ngoài ra, Tổng cục Quản lý thị trường đã đặt mục tiêu phải ký cam kết với các sàn thương mại điện tử lớn như Lazada, Tiki… để phát hiện và ngăn chặn kịp thời các tổ chức cá nhân có hành vi đưa lên sàn để bán các sản phẩm nhập lậu, hàng giả…. Đối với thương mại truyền thống, lực lượng quản lý thị trường tiến hành các biện pháp nghiệp vụ theo địa bàn, dù có bán phương thức nào vẫn phải có hàng hóa, tập kết ở đâu lực lượng quản lý thị trường ở địa bàn đó phải có trách nhiệm theo dõi kịp thời.

Đồng quan điểm, ông Vũ Anh cũng cho rằng, đối với vấn đề tiêu chuẩn hàng hóa, các sàn cũng nên hợp tác, phối hợp với các đơn vị truy xuất nguồn gốc, hoặc các tổ chức tiêu chuẩn chất lượng… để xác minh đúng tiêu chuẩn và nguồn gốc hàng hóa.

Trong những năm qua, các cơ quan quản lý đã nỗ lực xây dựng sự tự giác từ những bên tham gia, như các chủ sàn đến các doanh nghiệp, người tiêu dùng và huy động hơn 10 sàn thương mại điện tử lớn nhất Việt Nam ký với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số nói không với nạn hàng giả, hàng nhái.

Bên cạnh đó, cơ sở pháp lý cũng được hoàn thiện hơn, với việc ra đời Nghị định số 85/2021/NĐ-CP ban hành ngày 25/9/2021 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 52/2013/NĐ-CP về hoạt động thương mại điện tử.

Nghị định này đã bổ sung thêm nhiều trách nhiệm của chủ sàn đối với hàng hoá như: Cung cấp đầy đủ thông tin về giá cả, điều kiện giao dịch, phương thức vận chuyển và thanh toán của hàng hóa, dịch vụ khi bán hàng hóa hoặc cung ứng dịch vụ trên sàn giao dịch thương mại điện tử; đảm bảo tính chính xác, trung thực của thông tin về hàng hóa, dịch vụ cung cấp trên sàn giao dịch thương mại điện tử.

“Việc đề cao hơn nữa trách nhiệm của chủ sàn cũng như quy định rõ ràng những thông tin mà các doanh nghiệp bán hàng trên sàn thương mại điện tử phải khai báo sẽ là cơ sở để giải quyết các tranh chấp. Đây cũng là cơ sở để thực hiện trách nhiệm của những người bán hàng để tránh việc hàng giả, hàng nhái không có người chịu trách nhiệm” – ông Hải nhấn mạnh và cho biết thêm, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số sẽ tiếp tục hoàn thiện, cũng như học tập kinh nghiệm của các nước, và dựa trên thực tiễn của Việt Nam để cải tiến các cơ sở pháp lý nhằm kiên quyết chống lại các yếu tố giấu mặt trên thương mại điện tử.

Có thể nói, "cuộc chiến" chống hàng giả, hàng nhái, không rõ nguồn gốc trên sàn thương mại điện tử không chỉ giải quyết ngày một ngày hai, mà đòi hỏi sự quyết liệt, phối kết hợp giữa các ngành chức năng để ngăn chặn, giải quyết triệt để.

Đồng thời, theo luật sư Trần Xuân Tiền, Tổng cục Quản lý thị trường cần nâng cao năng lực lực lượng quản lý thị trường tinh nhuệ, hiệu quả và tổ chức thực hiện trong thực tiễn.

Bên cạnh đó, đầu tư tối ưu hóa hệ thống an ninh mạng, hướng tới kiểm soát chặt chẽ việc bán hàng trên mạng, cụ thể là xác minh danh tính của người bán và người mua hàng. Cần nhanh chóng, ban hành luật chuyên ngành đối với hoạt động thương mại điện tử. Bởi trong tương lai, thương mại điện tử là xu thế tiếp theo của thị trường, sẽ phát triển rất mạnh bên cạnh thương mại truyền thống.

Mặc dù quy định và chế tài xử phạt trong lĩnh vực thương mại điện tử là khá đầy đủ, chặt chẽ, rõ ràng. Tuy nhiên vấn đề nằm ở khâu thực thi, bởi trong hoạt động thương mại điện tử, các hành vi vi phạm diễn ra trên không gian mạng gây khó khăn, mất nhiều thời gian trong việc xác minh thông tin, xác thực vụ việc, thu thập chứng cứ để tiến hành lập biên bản, ra quyết định xử phạt vi phạm - Luật sư Tiền cho hay.

Để “gỡ vướng” cho hoạt động thương mại điện tử, trong giai đoạn vừa qua Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đã phối với Tổng cục Quản lý thị trường và các đơn vị liên quan triển khai một số giải pháp như nâng cao nghiệp vụ kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm hành chính trong thương mại điện tử; việc xây dựng bộ tài liệu phục vụ công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực thương mại điện tử.

Hiện, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đang phối hợp với Tổng cục Quản lý thị trường xây dựng "Đề án về chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử giai đoạn 2021-2025" với nhiều nội dung và giải pháp đồng bộ, có sự vào cuộc của các đơn vị liên quan.