Năng lượng tái tạo đã và đang phát huy vai trò và thế mạnh đối với an ninh năng lượng quốc gia. Dưới sự chỉ đạo của Bộ Công Thương, Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia (EVNNLDC) đã từng bước tham gia nghiên cứu, xây dựng cơ chế hỗ trợ cho khách hàng mua điện và các nhà cung cấp năng lượng tái tạo với mức giá cạnh tranh.

Theo EVNNLDC, Việt Nam có tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo (NLTT). Trong đó điện mặt trời có tiềm năng lớn nhất vào khoảng 1,1 - 1,2 ha/MW và có thể đạt xấp xỉ 380GW. Đối với điện gió onshore, tiềm năng có thể đạt xấp xỉ 217GW (xét với mô hình tốc độ gió >4,5m/s tại cao độ 80m).

Tiềm năng lớn nhất về điện mặt trời và điện gió đều được tập trung tại khu vực miền Nam, Tây Nguyên và Nam miền Trung. Tính đến tháng 8/2019, tổng công suất các dự án điện mặt trời được đăng ký đạt xấp xỉ 32GW, trong đó 10,3GW có thể vận hành trước năm 2025; tổng công suất điện gió có thể đạt 10GW, trong đó có xấp xỉ 5GW đã được xác nhận trong quy hoạch.

Thực tế cho thấy, trước năm 2018, tổng công suất lắp đặt điện mặt trời, điện gió còn thấp, nhưng đã có sự tăng trưởng nhanh trong năm 2019 với xấp xỉ 4,5GW điện mặt trời và 0,45GW điện gió đưa vào vận hành tính đến cuối tháng 6/2019. Đến thời điểm tháng 9/2020, tỷ lệ NLTT đã lên tới hơn 10% trong khi tại một số nước phát triển như Úc, Đức, Đan Mạch… con số này cũng chỉ khoảng trên dưới 10%.

Với sự phát triển bùng nổ, đặc biệt là tại các khu vực Nam miền Trung (Bình Thuận, Ninh Thuận) đã dẫn đến hệ quả quá tải lưới phân phối, lưới truyền tải trong khu vực.

Nhằm vận hành an toàn, ổn định, nhưng vẫn đảm bảo công bằng cho các đơn vị phát điện liên quan trong khu vực, EVNNLDC đã nghiên cứu, đề xuất và thực hiện phương án sử dụng công cụ AGC (Automatic Generation Control) để tự động hóa quá trình ra lệnh điều khiển công suất phát của các nhà máy điện NLTT trong khu vực bị giới hạn công suất. Công cụ giám sát được xây dựng trên nền OpenCalc nằm trong hệ thống SCADA/EMS hiện hữu của EVNNLDC.

Sau thời gian vận hành, phương án sử dụng AGC đã thể hiện tính ưu việt, khi đã tự động hóa được quá trình phân bổ công suất dựa trên công suất công bố của từng nhà máy, tận dụng tối đa khả năng tải của thiết bị, và quan trọng nhất là minh bạch cơ chế huy động giữa các nhà máy, đảm bảo tính công bằng.

Việc bùng nổ NLTT cũng gây ra vấn đề về dịch vụ phụ trợ cho hệ thống (ví dụ: Dịch vụ điều khiển tần số thứ cấp) do tính bất định về công suất phát của nguồn NLTT, đặc biệt là giai đoạn mùa lũ.

Các nhà máy thủy điện đang xả hoặc có nguy cơ xả, các nhà máy thủy điện nhỏ, điện gió, điện mặt trời là các nguồn NLTT không có khả năng tích trữ sẽ được ưu tiên phát, tuy nhiên để đảm bảo công suất phủ đỉnh cũng như sản lượng cho hệ thống EVNNLDC vẫn phải đảm bảo duy trì nối lưới một số lượng tổ máy nhiệt điện than, tua bin khí nhất định.

Điều này dẫn đến việc vào ban ngày, khi nguồn NLTT phát cao, cụ thể ở đây là điện mặt trời, có thể sẽ dẫn đến tình trạng thừa nguồn, còn vào lúc cao điểm tối lại xảy ra tình trạng thiếu nguồn do không còn điện mặt trời. Do đó, khi mà tỷ lệ các nguồn NLTT ở Việt Nam tính đến thời điểm hiện tại khá lớn cần thiết phải xây dựng các cơ chế về pháp lý cũng như kỹ thuật để giải quyết triệt để vấn đề này.

Dựa trên kinh nghiệm thế giới, EVNNLDC đã và đang thực hiện các giải pháp để đáp ứng với thực tiễn vận hành hệ thống như: Xây dựng cơ chế khuyến khích các đơn vị cung cấp các dịch vụ phụ trợ nhằm đảm bảo an ninh cho hệ thống; sử dụng hệ thống AGC tự động giám sát các nguồn NLTT và các ứng dụng đi kèm (EMS, OpenSOM, OpenEOS, OpenOTS…).

Và dự kiến trong tương lai gần tiếp tục tìm hiểu, nghiên cứu xây dựng các hệ thống pin tích trữ như Bess để dịch chuyển phụ tải hoặc hỗ trợ điều tần; xây dựng hệ thống điện liên kết đa quốc gia, qua đó giải quyết bài toán thừa/thiếu nguồn linh hoạt hơn (có thể kể đến hệ thống Nordic, Nerc…).

Đi kèm với đó, dưới sự chỉ đạo của Bộ Công Thương, EVNNLDC cũng từng bước tham gia nghiên cứu, xây dựng cơ chế hỗ trợ khách hàng mua điện trong khu vực tư nhân và các nhà cung cấp năng lượng tái tạo ký hợp đồng mua bán điện trực tiếp thông qua hợp đồng DPPA. Cơ chế DPPA sẽ cho phép các doanh nghiệp mua năng lượng tái tạo tại Việt Nam với mức giá cạnh tranh hơn, đồng thời tạo ra cơ hội kinh doanh mới cho các công nghệ năng lượng sạch đẳng cấp thế giới. Ngoài ra, với tỷ lệ xâm nhập nguồn NLTT ngày càng tăng, hệ thống điện Việt Nam cũng sẽ phải đối mặt với các vấn đề về chất lượng điện năng. Từ cuối năm 2019, EVNNLDC đã trang bị Hệ thống giám sát chất lượng điện năng tại A0 và Trung tâm điều độ hệ thống điện các miền. Hệ thống có vai trò thu thập các dữ liệu về chất lượng điện năng từ các thiết bị đo đạc ở dưới nhà máy điện gió, mặt trời và lưu trữ, xử lý tại A0.